16. Yüzyıl’ın başında başlayıp 19. Yüzyıl’a kadar süren ve adını Adam Smith’in verdiği merkantilist dönem (ticaret kapitalizmi) sadece Batı’da feodalizmin çöküşünü sağlamadı, aynı zamanda uluslar ve pazarlar arasında haberleşme kapısını da araladı. O dönemin Avrupalı tüccarları, dünyanın değişik bölgelerinde olup bitenlerden haberdar olmak istiyorlardı. Bu nedenle birbirlerine piyasa ve ürünler konusunda bilgi içeren uzun mektuplar (haber mektupları) yazıyorlardı. Bu haber mektupları, tüccarlar arasında elden ele dolaşarak bir tür gazete işlevini görüyordu.
Görüldüğü gibi, daha 16. Yüzyıl’da yazılan ilk haberler, ekonomi haberleriydi. Almanya’da ve İngiltere’de çıkan ilk gazeteler ekonomi haberleri vermenin yanısıra reklamla da tanışmıştı. İlk reklamın bir Alman gazetesinde 1525 yılında yayınlanan ilaç reklamı olduğu belirtilir. İngiltere de ise 1600’lü yılların başında çok yoğun bir biçimde çay ve kahve gibi uzak ülkelerden gelen ürünlerin reklamları yer alıyordu. Bu reklamlar aynı zamanda bu alanda çok sayıdaki ekonomi haberinin kullanılması yolunu da açmıştı.
Batı’da haberciliğinin kökeninin ekonomi haberciliği olduğunu rahatlıkla belirtebiliriz. Türkiye’de ise her konuda olduğu gibi bu iş de tersinden gelişmiştir.
Osmanlı döneminde ilk çıkan gazeteler İstanbul ve İzmir de yayınlanmaya başlanan Fransızca gazetelerdir. Osmanlı aydınları ve Jön Türkleri hedef alan Fransızca gazeteler anlaşılacağı gibi siyasi gazetelerdir. Bu Fransızca gazeteler, zaman zaman Osmanlı’nın “iktisadi vaziyeti” ile ilgili haber ve yorumlara da yer veriyorlardı. İlk Türkçe gazete olan Takvim-i Vekai ise bir tür resmi gazetedir. Sultan II. Mahmut’un emriyle 1831’de yayına başlayan Takvim-i Vekai’de, “Zat-ı Şahaneleri”nin (Padişah) fermanları ve hükümet tebliğleri yayınlanıyordu. İlk Türkçe özel gazete olarak bilinen Ceride-i Havadis ise bir İngiliz olan William Churchill tarafından 1840 yılında yayımlandı. Churchill’in amacı Osmanlı’daki siyasi gelişmeleri izlemekti. Kırım Savaşı’nı izleyen ve Türk basın tarihinin ilk savaş muhabiri olan Churchill’in derdi de ekonomi haberciliği değildi zaten.
Yunanlıların İzmir’i işgali sırasında ilk kurşunu atan ve Hasan Tahsin adıyla tanıdığımız Osman Nevres, bilindiği gibi gazeteci idi. Osman Nevres , İzmir’de Ticaret Borsası kaynaklı haberler yazardı. Nevres’in bilinen ilk ekonomi muhabirlerinden olduğunu söylemek mümkündür.
1830’lardaki ilk gazetelerden Cumhuriyet’in ilanına kadar olan dönemdeki gazetelerin gündemi doğaldır ki savaşlar ve siyaset idi.
Cumhuriyet’in ilanından sonra başlatılan yatırım hamlesi ve milli burjuva yaratma çabaları, gazetelerde ekonomi haberlerinin yayınlanma yolunu açmıştı. Ancak bu haberler daha çok fabrika açılışı, demiryolu hattı açılışı ve kimi ürünlere yapılan zam haberlerinden ibaretti. Ve bu haberler siyasi gelişmeleri izleyen muhabirlerce yazılır, haber sayfalarında yer alırdı.
Ekonomi haberciliğinin temelini atan, bir bakıma ticaret gazeteleri olmuştur. Bunların başında da, 1942 yılında yayınlanmaya başlayan İzmir Ticaret Gezetesi gelir. Bunu Ankara Ticaret Gazetesi izlemiştir. Bu dönemin gazetecileri de İzmir Ticaret’in kurucusu Süha Sukuti Tükel ile Sezai Güven, Fasih İnal ve Özden Alpdağ’dır.
Ekonomi haberlerini veren ilk ajans ise Ziya Tansu’nun sahibi olduğu İktisat ve Ticaret Haberler Ajansı’dır (İKA). Yavuz Tolon’un başında bulunduğu Ekonomi Basın Ajansı bunun ardından gelir.
Ekonomi haberlerinin öneminin kavranmaya başlanması, çok satan ulusal gazeteleri de etkilemiştir. 1960'lı yıllarda Milliyet'te Ali Gevgilili, Cumhuriyet'ten Özgen Acar ve Vatan'da Fasih İnal, ikonomi haberleri için özel bölümler açmışlardı.
Tam sayfa olmayan bu bölümler, ekonomi sayfalarının habercisi olmuştur. İzmir'de yayınlanan Rapor gazetesi de ilk ekonomi gazetesi denemelerindendir.
Ekonomi haberciliğini, 1980 öncesi ve sonrası diye ikiye ayırmak gerekir. Çünkü 1980’de açıklanan 24 Ocak Kararları, ekonomi haberlerinin bir disiplin içinde ele alınması zorunluluğunun kavranmasına neden oldu.
Bu yeni dönemin öncüleri ise; Dünya Gazetesi’nin kurucusu Nezih Demirkent, ilk bağımsız ekonomi sayfasını yapan Necati Doğru, Barometre’yi çıkartanların başında gelen Can Aksın, Dünya Gazetesi Ankara Temsilcisi olan ve daha sonra Anadolu Ajansı’nda Ekonomi Haberleri Servisi’ni kuran Vecdi Seviğ, Dünya Gazetesi’nden Taylan Erten, Anka Ajansı’nın kurucusu Muşerref Hekimoğlu, aynı ajansın yöneticisi Uluç Gürkan, Anadolu Ajansı İstanbul Ekonomi Servisi’ni kuran İdris Adil, ekonomi gazeteciliğine tarım ve sendika haberleri ile yepyeni bir boyut kazandıran Bülent Yardımcı ve Hasan Eriş, yorumlarıyla Rüştü Bozkurt, Osman Ulagay ve Osman Saffet Arolat olmuştur.
O dönemin öncü ekonomi muhabirleri ve şefleri olarak da Cahit Düzel, Meral Tamer, Nursun Erel, Zülfikar Doğan, Nursel Gürdilek, Semra Cora, Muzaffer Gençdoğan, İsmet Hazardağlı, Ercan Deva, Ömer Faruk Günel, M. Kemal Öke, Meriç Köyatası, Gülçin Telci, Cahit Çataloğlu, Erhan Key, Erhan Çayhan, Mustafa Mutlu, Kamuran Abacıoğlu, Barış Kudar, Hakan Güldağ, Aydın Demirer, Celal Pir, Erkan Çelebi ve Vahap Munyar’ı sayabiliriz.
Ekonomi muhabirliği ve ekonomi servisleri, basın içinde hızlı bir şekilde yükseldi. Öyle ki, ekonomi servisleri yeniliğin öncüsü olmaya başladı. 1985 yılında Anadolu Ajansı haber yazımında bilgisayar kullanmaya başlarken ilk uygulayıcı servis, Ekonomi Haberleri Servisi olmuştur. Aynı şekilde başta Hürriyet olmak üzere öteki gazete ve ajanslarda da ekonomi servisleri bilgisayar kullanımında pilot servisler olmuştur.
Ekonomi basını hızla gelişirken mesleki örgütlenme de ihmal edilmedi. Ankara’da 1980’lerde kurulan Ekonomi Muhabirleri Derneği , 2000’den sonra İstanbul’da kurulan Ekonomi Gazetecileri Derneği, mesleki dayanışma ve gelişmeyi artıran en önemli unsurlardır. Mesleki örgütlenmede yukarda sayılan gazetecilerin yanısıra Maruf Buzcugil ve Celal Toprak önde gelen girişimciler oldu.
Ekonomi haberciliği, bu öncü gazetecilerin açtığı yolda hızla gelişerek, günümüz basının en gözde alanı haline gelmiştir.
İDRİS ADİL
Yorumlar
Yorum Gönder