İRAN’A BİR DE BURADAN BAKIN

İRAN’A BİR DE BURADAN BAKIN

Son günlerde ülkeye yayılan yönetim karşıtı eylemlerle sarsılan İran, güçlü dini yapısı ve köklü tarihi ve kültürü dolayısıyla bölgenin en sağlam ülkesi olarak görülüyor. Genel yaklaşım “İran’ın, öteki Ortadoğu ülkeleri gibi yıkılmayacağı” yönünde.


Aslında, bu yaklaşım İran’a uzaktan bakanların çizdiği tablo. Daha yakından bakınca, İran’ın çok önemli sorunları bulunduğunu, etnik yapısının ülkenin yumuşak karnı olduğunu görürsünüz.

Bizim ve hatta bütün dünyanın İran dediği bu ülkenin adı coğrafi bir tanımlamadan geliyor. İran; Türk-Türkiye, Alman-Almanya, Fransız-Fransa gibi etnik köken tanımlı bir ülke değil. Bu ülkeye adını veren, ülkenin kuzeyinde yer alan İran adlı bir bölgeden yola çıkarak bu ülkeye İran diyenler Türkler. Bu ülke, İran diye bir kavmin ya da bir etnik kesimin ülkesi değil. Ülkenin egemen etnik kesimi Farsi topluluklar. Tarihte Pers, bugün ise Fars dediğimiz ulus, ülkenin bir numaralı etnik kesimi ve ülkenin resmi dili de Farsça.

Ülkedeki egemen inanç da Şiilik. İran’da yaşayan halkların Şiileşmesi de Türkler eliyle oldu. Bir Türk olan Safevi devletinin hükümdarı Şah İsmail’in kızılbaş hareketi bu topraklarda Şiiliğin yayılmasını ve yerleşmesini sağladı.

Özetle bu ülkeye “İran” adını veren de “Şiiliği’ yerleştirerek inançlarını veren de Türkler...

751 yılındaki Talas, 1040’daki Dandanakan savaşlarından sonra bölgeye yerleşen Türkler, bugünkü İran coğrafyasında ilk Müslüman Türk devleti olan Karahanlılar’ı, Samani Devleti’ni, Gaznelileri, Harezmşahlar’ı, Atabaylar’ı (Atabekler), Selçuklu devletini, İlhanlı, Akkoyunlu, Karakoyunlu, Afşar ve Kaçar devletlerini kurdular.
Bölgede çok sayıda devlet ve beylikler kuran Türklerin en az Farslar kadar izi var bu topraklarda.


Pers İmparatorluğu ile ihtişamlı bir dönem geçiren Farslar’ın, 7. Yüzyılda Araplar tarafından yıkılan Sasaniler’den sonra bugünkü İran’a kadar bağımsız ve güçlü devletleri olmadı. Neredeyse son bin yılda ağırlıklı olarak Türkler tarafından yönetildiler. 20. Yüzyılda bir dönem de Rusların egemenliğini yaşadılar.

Etnik farklılıklara karşın, bugüne kadar ülkeyi ayakta, “bir ve beraber” tutan şey Şiilik oldu.

Bu tarihi sürecin elbette ki bugüne yansıyan sonuçları var.

İran, Farsi topluluklar kadar bugün Türklerin de devletidir. Çünkü, bu ülkede ne kadar Fars yaşıyorsa bir o kadar da Türk yaşıyor.

İran’ın resmi dili Farsça olmasına karşın ülkenin neredeyse yarı nüfusu Fars olmayan etnik kökenlilerden oluşuyor. Ülkedeki etnik kesimleri şöyle sıralamak mümkün: Farslar, Türkler, Belluciler, Kürtler, Lorlar ve Araplar...

İran’da “yumuşak karın” olan etnik dağılım konusunda istatistiki araştırmalar kamuoyuna açıklanmıyor.
Uluslararası araştırma kurumlarının verilerine göre, toplam nüfusu 80 milyon olan İran’da Farslar ve Farsi topluluklar nüfusun yaklaşık yüzde 40’ını oluşturuyor.
İran’ın yüksek orandaki nüfusunu oluşturan ikinci grup Türkler. Yoğunluğu İran’ın kuzeyinde yaşıyor olmakla birlikte Türkler İran’da çeşitli bölgelerde dağınık halde bulunuyorlar.
Türklerin önemli bölümü Azeriler olarak bilinen Oğuzlar’ın Bayat boyu Türkleri. Bunların yanısıra bu ülkede Türkmenler, Kaşkay Türkleri, Horasan Türkleri, Halaç Türkleri ve İran’ın diğer bölgelerindeki Selçuklu Türkleri yaşıyor.

İran bu tabloyu resmen açıklamamakla birlikte, İran eski Dışişleri Bakanı Ali Ekber Salihi’nin, 18 Ocak 2014 tarihinde Türkiye’ye yaptığı ziyarette, Türk basınına İran Türklerinin nüfusuyla ilgili açıklaması oldu. Salihi, "İran nüfusunun yüzde 40'ı Türk'tür ve bu rakam iki ülkenin ilişkilerini pekiştirmekte iyi bir potansiyele sahip etkendir" demişti.

İran’da; nüfusun yüzde 7-9’unu Kürtler, yüzde 3-5’ini Beluciler, yüzde 2-3’ünü Araplar oluşturuyor. Bunların yanısıra, nüfusları az olmakla birlikte Lorlar, Gilekler, Maziler, Talişler ve Tatlar da İran’daki etnik kesimleri oluşturuyorlar.

İran’da halkları bir arada tutan çimento şiilik oldu.
Şimdi ekonomik sorunlardan kaynaklanan iktidar karşıtı eylemler, ülkeninin monarkı Mollalara yönelirse bu çimento çatlayabilir...

Merkezi iktidar zayıflar, etnik farklılık öne çıkarsa İran’ı kimse kurtaramaz!

İDRİS ADİL